«بارها به دولت فشار آوردند که شبکه‌های مجازی را فیلتر کنند، حالا خودشان در انتخابات در استفاده از این فضا پیشرو هستند» این بخشی از صحبت‌های حسن روحانی در نخستین مناظره انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم به‌عنوان یکی از کاندیداها بود. بدون شک اینترنت و سرویس‌های اینترنتی در دو انتخابات گذشته ریاست جمهوری و مجلس شورای اسلامی بیشترین تأثیر روی افکار عمومی را داشته‌اند. شاید به خاطر همین تأثیر گسترده هم جمعی از مخالفان دیروز توسعه شبکه اینترنت و مخصوصاً شبکه‌های اجتماعی حالا به قول رئیس جمهوری به یکی از طرفداران پر و پا قرص این سرویس‌ها تبدیل شده‌اند. در حال حاضر اینستاگرام، تلگرام و توئیتر فیلتر شده اصلی‌ترین ابزار کاندیداهای ریاست جمهوری دوازدهم برای انتشار سریع اخبار و گزارش فعالیت‌شان است. این ابزارها این روزها آنقدر با اهمیت شده‌اند که حتی خبرهایی در خصوص خرید و فروش کانال‌های تلگرامی پرمخاطب نیز شنیده میشود. تا جایی که عزت‌الله ضرغامی، رئیس پیشین صدا و سیما در دومین مجمع ملی «جبهه مردمی نیروهای انقلاب اسلامی» با اشاره به تأثیر فضای مجازی بر انتخابات اعلام کرده است که «دشمن و جناح رقیب برای استفاده از فضای مجازی برنامه‌های زیادی دارند و بسیاری از صفحات مجازی را خریداری کرده و با مدیران آنها هم رایزنی‌هایی داشته‌اند.»
اینترنت و یک فرصت طلایی
به باور بسیاری از فعالان و کارشناسان اینترنتی، در ۴ سال گذشته با توجه به توسعه زیرساخت‌های ارتباطی و سیاستگذاری‌های وزارت ارتباطات در زمینه شکستن انحصار تکنولوژیکی میزان کاربران اینترنت و استفاده از اینترنت در کشور گسترش پیدا کرده است. براساس اعلام محمود واعظی، وزیر ارتباطات در همایش مدیران وزارت ارتباطات(فروردین ۹۶)، تعداد کاربران اینترنت(ثابت و همراه) در ایران به ۴۳ میلیون نفر رسیده است. هرچند آمارهای منتشر شده در سایت وزارت ارتباطات نشان می‌دهد که مجموع کاربران ثابت و سیار کشور تا پایان آذر ماه سال ۹۵ رقمی در حدود ۳۶ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر هستند.
آمارهای منتشر شده در سایت وزارت ارتباطات گویای این موضوع است که از زمان شکسته شدن انحصار ارائه خدمات نسل سوم تلفن همراه و بالاتر که برای سال‌ها در اختیار اپراتور سوم بود، میزان کاربران اینترنت با رشد صعودی همراه شده است. در حال حاضر مجموع مشترکان اینترنت ۳G و ۴G اپراتور اول براساس اعلام وزارت ارتباطات(تا پایان آذر ۹۵) نزدیک به ۱۳ میلیون و ۱۱۱ هزار و ۳۲۱ نفر اعلام شده و میزان مشترکان اینترنت ۳G و ۴G اپراتور دوم نیز ۱۲ میلیون و ۸۰هزار و ۳۷۵ نفر گزارش شده است.
اما اپراتور سوم تلفن همراه نیز تنها ۱ میلیون و ۹۷۸ هزار و ۹۲۳ نفر مشترک ۳G دارد. این آمار یعنی بخش قابل توجهی از جامعه ایران در هر لحظه و هر مکان امکان دسترسی به اخبار و اطلاعات را از طریق گوشی همراه خود دارند. همین جمعیت ۲۷ میلیون و ۱۷۰ هزار و ۶۱۹ نفر کاربر اینترنت سیار می‌تواند یک فرصت طلایی برای کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری باشد تا اخبار فراخوان‌های تبلیغاتی، سخنرانی‌ها و برنامه‌های خود را بدون واسطه یا رد شدن از یک صافی در اختیار مخاطبانشان بگذارند. به باور بسیاری از صاحبنظران استفاده بجا و صحیح از اینترنت می‌تواند تأثیر قابل توجهی در سرازیر شدن رأی به نفع یک کاندیدا داشته باشد. برای مثال استفاده باراک اوباما، رئیس‌جمهوری پیشین امریکا در انتخابات سال ۲۰۱۲ از اینترنت و سرمایه‌گذاری فراوان برای تبلیغات در این رسانه، در جهان بازتاب فراوانی داشت. به طوری که اوباما در این دوره از انتخابات توانست لقب نخستین رئیس‌جمهوری اینترنتی را به نام خود ثبت کند. همچنین بسیاری از صاحبنظران سیاسی اگر جان‌اف‌کندی را پدیده تلویزیون در زمان خود می‌دانستند، باراک اوباما را محصول جدید اینترنت معرفی کردند. در خصوص انتخابات اخیر امریکا نیز داستان به همین شکل بود تا جایی که به باور بسیاری از تحلیلگران، فیس‌بوک و توئیتر نقش بسزایی در پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات سال ۲۰۱۶ امریکا داشت و خود او نیز بر این واقعیت تأکید کرده و گفته است اگر توئیتر نبود او برنده این انتخابات نمی‌شد.
تلگرام، اینستاگرام و توئیتر محبوب
براساس آمار اعلام شده از سوی شورای عالی فضای مجازی در پاییز سال گذشته، بیش از ۴۰ میلیون گوشی تلفن همراه هوشمند در اختیار کاربران ایرانی قرار دارد و نزدیک به ۳۰ میلیون ایرانی در شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان‌های خارجی فعالیت دارند. به گفته ابوالحسن فیروزآبادی، دبیرشورای عالی فضای مجازی، تعداد کاربران ایرانی تلگرام ۲۴ میلیون برآورد میشود، واتس اپ هم ۱۴ میلیون عضو ایرانی دارد و کاربران ایرانی اینستاگرام نیز چیزی در حدود ۱۲ تا ۱۴ میلیون هستند. شاید همین میزان استقبال ایرانیان از این شبکه‌ها نیز باعث شده که کاندیداهای دور دوازدهم انتخابات ریاست جمهوری در تلگرام و اینستاگرام بیشتر از دیگر شبکه‌های اجتماعی فعالیت داشته باشند.
البته از فعالیت برخی از این کاندیداها در شبکه اجتماعی فیلتر شده توئیتر هم نباید غافل شد. در حالی که بسیاری از تحلیلگران و کارشناسان از در اختیار نگذاشتن فرصت عادلانه از سوی صدا و سیما به برخی کاندیداها انتقاد می‌کنند، امکاناتی مانند پخش زنده یا live اینستاگرام یا کانال‌های تلگرام این فرصت را در اختیار کاندیداهای انتخابات دوازدهمین دور ریاست جمهوری گذاشته تا بدون واسطه یا سانسور با مخاطبان خود در ارتباط باشند.
حتی مخالفان دیروز این شبکه‌ها حالا که در جایگاه کاندیداهای ریاست جمهوری قرار گرفته‌اند از این شبکه‌ها به نفع فراخوان‌های تبلیغاتی خود استفاده می‌کنند. برای مثال ابراهیم رئیسی، از جمله مخالفان شبکه‌های اجتماعی بود که حالا فعالیت چشمگیری در این شبکه‌ها دارد. او در پاییز سال ۹۳ و در حاشیه آیین معارفه دادستان جدید استان کرمان اعلام کرده بود که باید از فضای مجازی استفاده صحیح صورت بگیرد. رئیسی همچنین عنوان کرده بود که مدیریت شبکه‌های اجتماعی در اروپا و امریکاست و به دست صهیونیست‌ها اداره میشود و کاربران ایرانی نباید در این اتوبان تردد کنند.
در حالی این اظهارات از جانب او منتشر شده که حالا وی در کانال تلگرامی‌اش پست‌های مختلفی از فعالیت‌ها، سخنرانی‌ها و برنامه‌هایش به اشتراک می‌گذارد. از سوی دیگر او بیشترین استفاده از قابلیت زنده اینستاگرام را برای پخش سخنرانی‌هایش دارد. فعالیت رئیسی در توئیتر هم از زمستان سال گذشته آغاز شد هرچند در خبری در کانال تلگرام‌اش این فعالیت تکذیب شد. محمد باقر قالیباف، از دیگر کاندیداهای این دور انتخابات ریاست جمهوری است که فعالیت قابل توجهی در فضای مجازی دارد.
او در جریان تبلیغات انتخاباتی دور یازدهم ریاست جمهوری در پاسخ به سؤالی در خصوص فیلترینگ اعلام کرده بود که «فیلترینگ یک امر ضروری است هرچند که در خصوص آن نباید تنگ‌نظری اعمال شود.» حالا او به‌عنوان یکی از حامیان فیلترینگ، از فضای مجازی برای روشن‌سازی بسیاری از ادعاهایی که علیه او مطرح شده است استفاده می‌کند تا جایی که در مناظره اخیر انتخابات ریاست‌جمهوری دوازدهم اعلام کرد مدارکی که صدا و سیما اجازه نشان دادن آن را به او نداده از طریق فضای مجازی در اختیار کاربران می‌گذارد.
اسحاق جهانگیری و حسن روحانی از دیگر کاندیداهای این دور انتخابات بر لزوم جریان آزاد اطلاعات و استفاده کاربران بدون محدودیت از اینترنت تأکید داشته‌اند. حسن روحانی از جمله برگ‌های برنده کارنامه ۴ ساله کاری خود را مقاومت در برابر فشار گروهی برای ایجاد محدودیت بیشتر بر سرویس‌های اینترنت می‌داند. او در نشست خبری خود در فروردین ماه سال‌جاری اعلام کرد اگر تلاش‌های دولت نبود، کاربران، شبکه اجتماعی را نمی‌دیدند که زنده باشد چرا که همه آنها قربانی شده بودند.
اما مصطفی آقا میرسلیم و مصطفی هاشمی‌طبا شاید در بین دیگر کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری دوازدهم از جمله افرادی هستند که فعالیت آنها در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به صورت پراکنده و نه رسمی دیده میشود. صفحه‌ها و کانال‌های مختلفی منتسب به این دو کاندیداها در اینستاگرام، تلگرام و توئیتر دیده میشود که مشخص نیست کدام صفحه، صفحه رسمی این دو کاندیدا است. حتی سایت‌های شخصی این دو کاندیدا هم با پیغام خطا و مشکل مواجه است.
با تمام این‌ها در حالی ۶ کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری از فضای مجازی برای پیشبرد اهداف و انتشار اخبار و اطلاعات به نفع فراخوان‌های تبلیغاتی خود استفاده می‌کنند که تقریباً اکثر آنها بجز اظهارات کلی، برنامه مشخصی در خصوص استفاده از فرصت‌های فضای مجازی برای توسعه در بخش‌های مختلف سخن به میان نیاورده‌اند.
