نام اعم از نام کوچک و نام خانوادگی از احوال شخصیه بشمار می آید و به تعبیر دیگر جزء وضعیت مدنی اشخاص است و اصولا باید دوام داشته باشد. تغییر نام مشکلاتی در روابط حقوقی اشخاص پدید می آورد و چه بسا به حقوق دیگران لطمه میزند، از اینرو تغییر نام در حقوق جدید محدود شده و یک امر استثنائی بشمار میاید. می توان گفت تغییر نام کوچک در حقوق ما ممکن است. اما آیا می توان به هر فردی اجازه داد بدون قید و شرط نام کوچک خود را تغییر دهند؟ خیر، زیرا اولاً نام کوچک در شناسنامه و دفاتر سجلی که از اسناد رسمی است قید می شود و اهمیت و اعتبار سند رسمی اقتضا میکند که تغییر مندرجات آن آسان نباشد. ثانیاً همانطور که تغییر نام خانوادگی اشکالاتی در روابط حقوقی افراد پدید می آورد، تغییر نام کوچک نیز البته به مقیاس محدودتر مشکلاتی ایجاد می کند. مثلا ممکن است بدهکار یا مجرم با تغییر نام کوچک خود کوشش کند هویت اصلی خویش را مخفی نگاهدارد تا بستانکاران یا مجرمان قانون نتوانند به او دسترسی پیدا کنند. بنابراین تغییر نام کوچک هم مانند تغییر نام خانوادگی نباید آزاد باشد.
متاسفانه در قوانین ایران قیود و حدودی برای تغییر نام کوچک به صراحت پیش بینی نشده است. تغییر نام کوچک بدون هیچ گونه قاعده عقلائی و صرفاً از روی هوی و هوس قابل پذیرش نیست. البته نفع اعم از نفع مادی و معنوی است و از اینرو کسی که نفعی معنوی در تغییر نام کوچک دارد چنانکه نام کوچک او عرفاً مستهجن و ناپسند و موجب شرمندگی او در بین مردم است ، می تواند تغییر آن را از دادگاه بخواهد. تشخیص اینکه آیا خواهان دارای منفعت مشروع و عقلائی در دعوی هست یا نه با دادگاه است. برابر با قوانین و مقررات نامهای قابل تغییر بشرح ذیل می باشند:
1) نامهائی که موجب هتک حیثیت مقدسات اسلامی می گردد .مانند : " عبدالات ، عبدالعزی "
( لات و عزی نام دو بت در مکه معظمه دوران قبل از اسلام است )
2) اسامی مرکبی که عرفا" یک نام محسوب نمی شوند ( اسامی مرکب ناموزون )
مانند : " سعید بهزاد ، شهره فاطمه ، حسین معروف به کامبیز و ...."
3) عناوین - اعم از عناوین لشکری و یا کشوری و یا ترکیبی از اسم و عنوان .مانند : " سروان ، سرتیپ ، دکتر ، شهردار و یا سروان محمد و شهردار علی "
4) القاب - اعم از ساده و مرکب . مانند : " ملک الدوله ، خان یا شوکت الملک ، حاجیه سلطان و سلطانعلی "
5) اسامی زننده و مستهجن - زننده و مستهجن آندسته از نامهائی است که بر حسب زمان ، مکان یا مورد به دلایل و جهات زیر برای دارنده آن زننده و مستهجن باشد و مراتب به تأیید شورای عالی برسد.
5 - 1 - نامهائیکه معرف صفات مذموم و مغایر با ارزشهای والای انسانی است.
مانند : گرگ ، قوچی و ...."
5 - 2 - نامهائیکه با عرف و فرهنگ غالب و مقدسات مذهبی مردم مغایر باشد.
مانند " لات ، خونریز ، چنگیز و ... "
5 - 3 - نامهائیکه موجبات اشاعه و ترویج فرهنگ بیگانه گردد.
مانند : " وانوشکا ، ژاکاردو ، شاهدوست و .... "
5 - 4 - نامهائیکه موجب تحقیر اشخاص بوده و یا معنای لغوی آن در جامعه قابل پذیرش نباشد.
مانند : " صد تومانی ، گت آقا ، کنیز ، گدا و ... "
6) اسامی نامتناسب با جنس .
مانند : " ماشاءاله برای اناث و یا انتخاب نام اشرف و یا اکرم برای افراد ذکور"
7) حذف کلمات زائد و غیر ضروری در نام اشخاص .
مانند : " قلی ، غلام ، گرگ ، ذولف و قوچ "
8) تصحیح اشتباهات املائی در نام اشخاص که بدلیل عدم آشنائی مامور با لهجه ها و الفاظ و معانی محلی و یا ناشی از تلفظ اظهار کننده پیش آمده .
مانند : " زهراب به سهراب و یا منیجه به منیژه و یا ... "
9) هم نام بودن فرزند با پدر و یا مادر در یک خانواده .
10) هم نام بودن برادران و یا خواهران در یک خانواده .
11) تغییر نامها از صورت عربی به شکل فارسی از قبیل رحمن به رحمان ، اسمعیل به اسماعیل ، اسحق به اسحاق و ... .
12) تغییر نام کسانیکه با تأیید مراجع ذیصلاح به دین مبین اسلام مشرف می شوند .
13) تغییر نام کسانیکه نام آنها اسامی ایام هفته باشد.
14) تغییر نام کسانیکه تغییر جنسیت داده و دادگاه صالحه حکم به تغییر نوع جنس در اسناد سجلی و شناسنامه آنان صادر نموده است. پیشوند " عبد " خاص اسامی و صفات ذات پروردگار است و در سایر موارد متقاضی می تواند تقاضای حذف آنرا بنماید .
