تاکنون برایتان پیش آمده برای دریافت وجه چکی به بانک مراجعه کنید اما با حساب خالی صادرکننده چک روبه‌رو شوید. اگر روزی چکی را از شخصی در دست داشتید و برای نقدکردن آن به بانک مراجعه کردید و حساب صادرکننده چک موجودی نداشت، برای دریافت طلب خود چه خواهید کرد؟ به کدام محکمه مراجعه می‌کنید؟ افزایش تعداد چک‌های برگشتی و برخی نواقص در قانون چک باعث شده خیلی از کسانی که چک برگشتی و بی‌محل در دست دارند از وصول مبلغ آن ناامید باشند. این موضوع خصوصا در چک‌های با مبلغ پایین بیشتر به چشم می‌خورد. کسانی که در باجه بانک‌ها منتظر وصول چک هستند وقتی به آنها گفته می‌شود حساب صاحب چک خالی است، احساس می کنند دیگر راهی برای رسیدن به پول‌شان وجود ندارد. اما ضروری است بدانیم که قانون به صدور چک بی‌محل به‌عنوان یک جرم نگاه کرده است. هر جرمی برای وقوع، نیاز به شرایطی دارد. قانون اعلام می‌دارد که در صورت وجود هر یک از حالات یا شرایط زیر، صدور چک بی‌محل جرم کیفری نخواهد بود.
سریعا اقدام کنید.
نخستین نکته‌ای که باید در نظر داشته باشید این است که زمان را از دست ندهید. حقوقی شدن چک را بارها شنیده‌اید اما شاید خیلی‌ها هنوز نمی‌دانند مهم‌ترین دلیلی که باعث می‌شود یک چک حقوقی شود تعلل خودشان است. شما در صورتی که چکی در دست دارید که بی‌محل است فقط دو ماه زمان دارید تا نسبت به برگشت‌زدن آن اقدام کنید. خیلی‌ها فکر می‌کنند این زمان ۷ماه است، در قانون موجود هم روی ۷ماه زمان تاکید شده اما در عمل بیشتر از دو ماه نباید صبر کرد، چون چک زمانی برگشت خورده به حساب می‌آید که مراحل مربوط به آن به‌طور کامل توسط بانک طی شده باشد. بالا رفتن تعداد چک‌های برگشتی باعث شده بانک‌ها با تراکم مواجه باشند و در فرصت مقرر نتوانند این اقدامات را انجام دهند.
«به موجب ماده ۱۱ قانون صدور چک، مهلت شکایت کیفری علیه صادرکننده چک ۲ دوره ۶ ماهه است. منظور از این دو دوره، ابتدا حداکثر تا ۶ ماه پس از تاریخ صدور چک است که دارنده چک می‌تواند آن را برگشت‌زده و گواهی عدم‌پرداخت دریافت کند. پس اگر در این مدت، دارنده چک آن را به بانک ارایه نداده و مقدمات شکایت را فراهم نکند، این مهلت از بین می‌رود و دیگر قابل تعقیب کیفری نیست».
برگشت‌زدن به معنی شکایت نیست.
اشتباه دومی که اکثر مردم در این زمینه مرتکب می‌شوند این است که فکر می‌کنند همین که چک را برگشت زدند، به معنای پایان مراحل شکایت است. برگشت‌زدن چک به تنهایی نمی‌تواند برای رسیدن به پول‌تان کافی باشد. شما بعد از برگشت‌زدن تنها ۷ماه فرصت دارید که به مراجع قضائی شکایت کنید. در صورت ثبت‌نکردن شکایت در این مدت نمی‌توانید به دریافت پول‌تان امیدوار باشید.
در موارد زیر چک را برگشت بزنید:
۱- نبودن وجه نقد یا کافی نبودن آن
۲- صدور دستور عدم‌پرداخت وجه چک به بانک از طرف صاحب حساب
۳- تنظیم چک به صورت نادرست از قبیل عدم‌مطابقت امضا، اختلاف در مندرجات چک، قلم‌خوردگی و...
۴- صدور چک از حساب مسدود
اما نکته مهم آن است که وصف کیفری و حقوقی زمانی مطرح می‌شود که دارنده چک برگشتی، آگاهی نسبت به مدت زمان قابل قبول برای طرح شکایت را ندارد.
حقوقی‌شدن، پایان همه چیز نیست.
حالا اگر فردی کوتاهی کرد و چکی که در دست دارد حقوقی شد، آیا باید قید همه چیز را بزند؟ این تصور که چک حقوقی‌شده از اعتبار افتاده غلط است. در چک‌های حقوقی فقط صادرکننده قابل تعقیب و مجازات کیفری نیست، می‌توان تقاضای توقیف اموال و دارایی صادرکننده را کرد و دادگاه نیز حکم به پرداخت مبلغ چک خواهد داد، مگر آن‌که با دفاعیات صادرکننده ثابت شود که به‌طور کلی طلبی وجود ندارد یا آن‌که چک بابت ربا صادر شده باشد یا به هر دلیل دیگر دارنده چک استحقاقی ندارد. پس اگر چکی که در دست دارید حقوقی هم شد از ادامه پیگیری ناامید نشوید.
فرم مخصوص دادخواست را فراموش نکنید.
یک رویه عجیب در شکایت‌های مربوط به چک در دادگاه‌ها باب شده است که اگر به آن توجه نکنید ممکن است شکایت‌تان به هیچ وجه به نتیجه نرسد. وقتی کسی برای شکایت در مورد چک برگشتی به این دادگاه‌ها مراجعه می‌کند، هیچ‌کس در مورد فرم مخصوص حرفی به میان نمی‌آورد و تصور این است که برای وصول وجه چک از طریق دادگاه، فقط برای شکایت کیفری صورت گیرد، در حالی که حتی اگر این شکایت به نتیجه برسد، دادگاه تنها حکم به مجازات حبس خواهد داد و درباره طلب دارنده چک اظهارنظر نمی‌کند.
هم درباره چک‌های کیفری و هم چک‌های حقوقی، دادگاه تنها در صورتی حکم به پرداخت مبلغ چک در وجه دارنده چک را صادر خواهد کرد که دارنده به‌عنوان شاکی که در اصطلاح حقوقی به آن خواهان می‌گویند، فرم مخصوص دادخواست را تکمیل کرده و با پرداخت هزینه دادرسی از طریق ابطال تمبر و سایر تشریفات قانونی، آن را تحویل دفتر دادگاه داده باشد. پس در مراجعه به دادگاه برای شکایت در مورد چک، فرم درخواست را فراموش نکنید.
حساب‌های دیگر صادرکننده هم به روی شما باز است.
یکی از مهم‌ترین منابع وصول چک‌های برگشتی، دیگر حساب‌های صادرکننده در بانک مورد نظر است. این یکی از مواردی است که به تازگی بانک‌ها مجاز به استفاده از آن شده‌اند اما ایراد مهم این است که تا شما درخواست نکنید، بانک‌ها با توجیه عجیب مشتری‌مداری! این کار را نخواهند کرد. هرچند اگر قرار بر مشتری‌مداری باشد، بانک از طریق پاس‌کردن چک می‌تواند به اعتبار صاحب چک کمک بکند.
نکاتی که برای ثبت شکایت باید به آن توجه کنید
برای این‌که شکایت شما زودتر به نتیجه برسد، رعایت چند نکته لازم است. از پشت و روی اصل چک و گواهینامه بانک مبنی بر علت پرداخت‌نشدن چک، دو نسخه کپی تهیه و کپی‌های تهیه‌شده را در مرجع قضائی محل برابر با اصل کنید. شکایت را در فرم‌های چاپی مخصوص تکمیل و امضا کنید و نهایتا اصل چک برگشتی و شناسنامه یا کارت شناسایی را همراه با مدارک به مرجع قضائی تحویل دهید.
چک بدون وعده باشد.
چک باید به صورت نقد و بدون وعده صادر شود، چراکه چک باید همانند اسکناس، وسیله پرداخت نقدی باشد، بنابراین اگر به فرض مثال، امروز چکی برای تاریخ فردا یا هفته یا ماه یا سال آینده صادر شود، صادرکننده چک مجازات کیفری نخواهد شد، البته خیلی از چک‌ها برای مدت زمانی حتی یک‌ساله هم صادر می‌شود. این موضوع تناقضی با این بند ندارد، به شرطی که حواس‌تان به موضوع باشد. وقتی شما از کسی چکی می‌گیرید که مثلا تاریخش برای ۷ماه دیگر است از نظر حقوقی به این معناست که شما همان روز و همان تاریخ چک را دریافت کرده‌اید، مگر این‌که در پشت چک یا در دسته چک اصلی به وعده‌داربودن اشاره شده باشد.
چک تضمینی باشد.
درصورتی که چکی برای تضمین معامله یا حسن انجام کاری صادر شده باشد، در صورت وجود موجودی با یک‌سری شرایط قابل وصول است اما درصورت بی‌محل بودن نمی‌توانید شکایت کنید.
چک بدون تاریخ و مبلغ مشخص باشد.
درصورتی که ثابت شود چک بدون تاریخ صادر شده است، دارنده نمی‌تواند برای وصول آن شکایت کند، معمولا در این‌گونه موارد، دارنده چک قبل از شکایت و مراجعه به بانک، تاریخ را درج می‌کند اما چنانچه در مرجع قضائی ثابت شود صادرکننده در هنگام صدور، تاریخ چک را ننوشته است، هیچ مسئولیتی در قبال آن ندارد. همچنین چک سفید امضا هم در صورت خالی بودن موجودی، ارزش یک برگه کاغذ بی‌ارزش را دارد.
